Leadership News Hausa:

Ambaliyar Ruwan Mokwa: Masana Sun Shawarci Gwamnati Kan Matakin Kariya A Nan Gaba

Published: 20th, June 2025 GMT

“An yi hasashen matsakaicin hadarin ambaliya ga al’ummomi 445 a cikin kananan hukumomi 116 daga Afrilu zuwa Yuni, 1,458 a kananan hukumomi 271 daga Yuli zuwa Satumba, da kuma 1,473 a kananan hukumomi 171 tsakanin Oktoba da Nuwamba,” in ji Ministan.

Matakan aiki

Da yake magana da wannan dan jarida, Shugaban Tsangayar Kimiyyar Muhalli na Jami’ar Jihar Nasarawa dake Keffi, Dokta Kante Pkantisawa, ya bukaci ‘yan Nijeriya da su mai da hankali sosai kan hasashen yanayi da hukumar kula da yanayi ta Nijeriya (NiMET) da NHSA suka yi.

Ya ce, “Ambaliyan da aka yi a Mokwa babbar tunatarwa ce game da tasirin sauyin yanayi da kuma bukatar daukar matakan da suka dace, babu wata fa’ida da ya wuce a ce dole a fadin kasar nan, ya zama al’ummomi da masu ra’ayin su kara taka muhimmiyar rawa wajen hasashen yanayin da NiMET ta yi da kuma hasashen ambaliyar ruwa na shekara-shekara da Hukumar Kula da Ruwa ta Nijeriya ta fitar a duk shekara.

“Har ila yau, yana da mahimmanci a gaggauta yashe fadamu da kogunan ruwa da ake da su, tare da hanzarta samar da sabbin hanyoyi don rage kwararar ruwa da barnar da yake haifarwa amma a yi amfani da shi wajen noma.”

Ya bayyana bukatar a ba da shawarwari ga wadanda suka rasa ‘yan uwa da kuma maido da rayuwar ga wadanda ambaliyar ruwa ta yi wa illa.

“Wannan lokaci ne mafi wahala ga iyalan wadanda abin ya shafa, makwabtansu, da kuma al’ummarsu, zuciyata na kan wadanda suka rasa ‘yan uwansu, tare da dukiyoyinsu, gami da amfanin gona.

“Haka zalika an lalata ababen more rayuwa sakamakon mummunar ambaliyar ruwan, ina addu’ar Allah Madaukakin Sarki ya sanyaya wa wadanda suka rasa rayukansu, ya kuma rage musu radadin bakin ciki,” in ji shi.

Kudade

Hakazalika, wani mai fafutukar kare muhalli kuma mai fafutukar kare hakkin bil’adama, Dakta DuroRasak, ya bayyana ambaliyar Mokwa da ta faru a baya-bayan nan a matsayin “mummunan bala’i.” Ya kuma yi kira ga hukumomi da su kara yawan kudaden da ake ware wa muhallin ga jihohin saboda tasirin sauyin yanayi.

“Malalar ambaliyar ruwa da ta afku a Garin Mokwa na Jihar Neja a baya-bayan nan, wani abin tunawa ne mai ban tausayi game da illar rashin kula da muhalli da ababen more rayuwa, da rashin shirye-shiryen bala’i da sauyin yanayi.

“Ambaliyar ruwan da ta afku a sakamakon ruwan sama mai karfi da ya fara tun a ranar 28 ga watan Mayu, ya yi sanadin asarar rayukan mutane da dama tare da jefa al’ummar Mokwa cikin firgici, asara, da rashin tabbas.

“Yayin da aka tabbatar da mutuwar mutane sama da 200, wasu alkaluma na nuni da cewa adadin wadanda suka mutu zai iya karuwa sosai, har zuwa 700, saboda yawancin wadanda abin ya shafa sun shiga kogin Neja. Sama da mutane 3,000 ne suka rasa matsugunansu, gidaje sama da 265 sun lalace, an yi asara sama da gidaje 503.

Ya ci gaba da cewa, “Baya ga mace-mace, ambaliya ta yi sanadiyyar raba dubban mutane da muhallansu, ta lalata gidaje, tare da durkusar da tattalin arzikin yankin.

“Yankuna da dama a Nijeriya ciki har da Mokwa na fama da rashin isassun kayayyakin more rayuwa kama daga kan magudanar ruwa, magudanan ruwa da ake da su a lokuta da yawa suna cike da sharar gida, tare da hana kwararar ruwa yadda ya kamata. Gaggawa da fadada birane ba tare da ka’ida ba ya haifar da gine-gine a yankunan da ke fama da ambaliyar ruwa, wanda hakan ya rage wa kasa karfin shan ruwan da take yi.

“Yanke ciyayi don noma da bunkasa ya rage karfin da kasa ke da shi na rike ruwan sama, da kara kwararar kasa da hadarin ambaliya.

“Gwamnatin tarayya da Majalisar Dokoki ta kasa su sake duba Asusun Samar da Muhalli da ke tarawa Jihohi, a halin yanzu ya kai kashi 1.0 na asusun tarayya. Ya kamata a kara yawan lamarin idan aka yi la’akari da tasirin canjin yanayi.”

Fadakarwa

A nata ra’ayin, Babbar Jami’iar Kula Da Shirin Raya kasa ta Majalisar Dinkin Duniya, Cibiyar Muhalli ta Duniya, Shirin Ba da Tallafi (UNDP GEF SGP), Misis Ibironke Olubamise, ta bukaci al’umma da su kasance cikin shiri, tare da daukar darussa daga abubuwan da suka faru a baya, kuma kada su yi la’akari da mummunar tasirin ambaliyar ruwa.

“Dole ne mu inganta dabarunmu kuma mu samar da tsare-tsare na ficewa, gami da gano wasu hanyoyin motsi,” in ji ta.

A cewarta, hakan kuma zai taimaka wajen rage matsin lambar da ake yi wa ayyukan bayar da agajin gaggawa idan ambaliyar ruwa ta afku.

Ta kara da cewa “Yana da matukar muhimmanci a tilasta bin ka’idojin tsaro a cikin al’ummomi don tabbatar da cewa mutane sun bi gargadin farko da shawarwarin da hukumomi suka bayar,” in ji ta.

Olubamise ya jaddada cewa Hukumar Ba da Agajin Gaggawa ta kasa (NEMA) za ta iya tallafa wa al’umma ta hanyar samar da kayan agajin gaggawa domin hasashen yiwuwar afkuwar ambaliya, maimakon jira har sai bala’i ya afku.

“Har ila yau, NEMA za ta iya binciken ilimin gargajiya da ayyukan da al’ummomin tarihi suka yi amfani da su wajen shiryawa da sarrafa ruwan sama mai yawa.

“Ya kamata hukumomin da suka dace su hada irin wadannan ayyukan na asali don tabbatar da cewa an watsa sahihan bayanai, kan lokaci, da isassun bayanai ga al’ummomi.”

Karin Nasiha

Har ila yau, wani malami a Sashen Tsare-tsaren Birane da Yanki na Jami’ar Olabisi Onabanjo, Oluwafemi Odunsi, ya ce tsare-tsaren birane da ake da su a Nijeriya sun tsufa, ba a aiwatar da su ba, kuma sun yi nisa da yanayin zamani.

Ya ce, “Manufofin tsare-tsaren biranen Nijeriya suna da cikakkun bayanai a kan takarda, amma tasirinsu ya raunana ta hanyar cin hanci da rashawa, matsalolin fasaha, rashin kudade da kuma rashin aiki na gwamnati, har yanzu muna da matsugunai masu yawa na yau da kullum, masu unguwanni da gidaje masu zaman kansu saboda yawancin garuruwanmu har yanzu ba su da tsare-tsaren ci gaba.

Wadanda ke da tsare-tsaren ba a aiwatar da su ba. Za mu iya yin nuni ga wasu biranen Legas da Abuja.”

Odunsi ya yi nuni da cewa, ba a magance matsalar ambaliyar ruwa yadda ya kamata ba a manufofin da ake ciki yanzu, saboda babu wata dokar kula da ambaliyar ruwa ko kuma hadewa tsakanin tsare-tsare na birane da tsare-tsaren rage hadarin bala’i.

“A halin yanzu, tsare-tsaren tsare-tsare na biranen kasar nan a halin yanzu ba su magance matsalar ambaliyar ruwa ba, sun kafa ka’idoji ne kawai na takaita ambaliya da wuraren da ake fama da ambaliya, wanda wani bangare ke magance haduran ambaliyan ruwa da fallasa. Haka kuma, babau wata doka ta musamman kan ambaliyar ruwa a matsayin tsarin kula da ambaliyar ruwa a Nijeriya.

Daga kanmu, magana ta ƙare. Kuna iya samun rahotanni da ɗumi-ɗuminsu da gamsassun ruwayoyin labarai daban da na saura kai-tsaye cikin wayoyinku. Shiga zaurenmu na WhatsApp don sanin halin da ake ciki a duniya ko yaushe

Shiga zaurenmu na WhatsApp

উৎস: Leadership News Hausa

কীওয়ার্ড: da ambaliyar ruwa wadanda suka

এছাড়াও পড়ুন:

Kashi 40 Na Ƙananan Yara A Nijeriya Ke Fuskantar Barazanar Yunwa — Rahoto

A’isha ƴar shekara uku da suke zaune a ƙarƙashin inuwar bishiyar ɗogoyaro a wani ƙauye mai nisa a yankin Arewa maso Gabas (sansanin gudun hijira).

Babu takalmi a ƙafarta, ta yi shiru, saboda radaɗi da take ji. ƙafafuwanta sirara sun yi rauni, cikinta ya dan kumbura saboda yunwa, idanunta sun fito tana cikin halin da bai kamata a ce mai shekaru irinta na ciki ba.

Aisha Abdullahi ba ta iya yin kuka ba, domin babu ƙarfin halin yin hakan Mahaifiyarta, Maryam Abdullahi, tana girgiza ta a hankali a cinyarta, ta hada man gero mai ruwa da dakakken ganye a cikin wani ƙaramar roba. Abincin da suke ci a cikin kwana biyu.

Ta shaida wa LEAɗERSHIP Weekend cewa, “wani lokaci ta ci abinci, wani lokacin kuma sai dai ta yi ta kuka, a gaskiya babu isasshen abinci, babu kuɗi, babu taimako.”

An ba da rahoton cewa fiye da kashi 40 cikin 100 na yara ƴan ƙasa da shekaru biyar a cikin al’ummomin da ke fama da talauci suna takure, girma da ci gaban ƙwaƙwalwarsu na lalacewa a koda yaushe saboda rashin abinci mai gina jiki. Wannan yana nufin miliyoyin yaran da aka hana su damarsu, na fama da ƙanƙancewar a jiki, a hankali, kuma su ne mafiya saurin kamuwa da cuta da kusanci da mutuwa.

A cewar masana, kalmar “rashin abinci” ba lallai ba ne yana nufin cewa yara ba sa cin abinci

Yana nufin ba sa cin abinci daidai gwargwado da ake buƙata don ci gaban da ya dace.

LEAɗERSHIP Weekend ta ruwaito cewa, shekarar 2023 zuwa 2024, Hukumar Kiwon Lafiya Ta ƙasa (NɗHS) ta bayyana cewa huɗu daga cikin yara goma ƴan Nijeriya ƴan ƙasa da shekara biyar (kashi 40) na fama da matsalar tsangwama, wanda ya ƙaru daga kashi 37 cikin 100 a shekarar 2018.

Bugu da ƙari, kashi 8 cikin 100 na yara a yanzu suna fama da rashin kulawa, kusan daya cikin kowane goma, idan aka kwatanta da kashi 7 cikin 100 a shekarar 2018.

A cewar binciken daya daga cikin kashi 22 cikin 100 na yara ƴan ƙasa da shekara biyar ba su da ƙiba tun a shekarar 2018, adadin da ya ƙaru zuwa kashi 25 cikin 100 a bayanan 2023/2024.

 

ƙididdiga mai ban tsoro

A duk faɗin ƙasar nan, yara, mata masu juna biyu, har ma da manya na fama da matsalar rashin abinci mai gina jiki, kuma babu wani yanki da ya tsira.

A cewar wani rahoto daga Shirin Buƙatun Jin ƙai da Bayar da Agajin Gaggawa da OCHA ta shirya, kimanin yara ƴan ƙasa da shekaru biyar miliyan 2.55 na iya fuskantar matsalar rashin abinci mai gina jiki a bana.

daga cikin wadannan, ana sa ran miliyan daya za su fuskanci matsanancin rashin abinci mai gina jiki. Bugu da ƙari, kimanin mata da ƴammata masu juna biyu da masu shayarwa (PBWG) kusan 309,000 ne kuma ake hasashen za su fuskanci matsalar rashin abinci mai gina jiki.

Masu ruwa da tsakin sun bayyana damuwarsu kan yadda ƙarancin abinci da tsadar kayan masarufi ke ƙara ta’azzara matsalar rashin abinci mai gina jiki a Nijeriya.

dangane da bayanan 2025 daga Hukumar ƙididdiga ta ƙasa (NBS), hauhawar farashin abinci a watan Mayu ya tsaya da kashi 21.4 bisa dari a duk shekara, ya ragu da kashi 19.52 cikin dari daga kashi 40.66 da aka samu a watan Mayun 2024.

Yayin da raguwar hauhawar farashin kayan abinci ta shekara ta bayyana, al’amura na rashin araha da wadatarsu sun zama manyan cikas ga gidaje da yawa.

A ƙoƙarinta na shawo kan matsalar ƙarancin abinci mai gina jiki, gwamnatin tarayya ta ƙaddamar da shirin Nutrition-774 Initiatiɓe, da nufin farfaɗo da ayyukan cikin gida don inganta samar da abinci, lafiya, da abinci mai gina jiki a faɗin Nijeriya. An tabbatar da tsarin sadarwa na ƙasa akan ingantaccen abinci mai gina jiki don tallafa wa manufofin da suka dace da ƙoƙarin majalisu.

A baya-bayan nan, kwamitin kula abinci na majalisar ya kira taron ƙasa kan abinci da samar da abincin kansa. Taron ya tattaro masu ruwa da tsaki da dama, da suka hada da ƙwararru daga muhimman sassa, ma’aikatu, sassa, da hukumomi da rundunonin soji, da hukumomin tsaro, da sarakunan gargajiya, da ƴan majalisar wakilai, da ƴan majalisar dokokin jiha, da kuma abokan ci gaba.

da yake bayyana buɗe taron, Mataimakin Shugaban Kasa Kashim Shettima, ya yi kira da a samar da tsarin yaƙi da matsalar ƙarancin abinci mai gina jiki a ɓangarori da dama da kuma ƙarfafa abinci da tsaron ƙasa a faɗin ƙasar.

da yake jawabi a madadin mataimakin shugaban ƙasa, Kashim Shettima, mataimakin shugaban ma’aikatan fadar shugaban kasa (Ofishin mataimakin shugaban kasa), Sanata Ibrahim Hadejia ya bayyana cewa sabon shirin N-774 da aka ƙaddamar an yi shi ne musamman domin samar da tasiri kai tsaye a sassan ƙasar nan da ba a yi wa hidima ba kuma ba a mantawa da su ba.

“Mun shaida yadda aka kafa ƙungiyar ƴan majalisu ta ƙasa kan samar da abinci, tare da kwafin takardar zaman wannan kwamiti a dukkanin majalisun dokokin jihohi 36. Wannan ya nuna wani gagarumin ci gaba da ba a taɓa ganin irinsa ba a cikin ayyukanmu na majalisar, amma dole ne mu gane cewa dalilin da ya sa muka taru a yau ba wai don murna ba ne,” in ji shi.

A jawabinsa na maraba, shugaban kwamitin kula da abinci na majalisar, Hon. Chike Okafor, ya bayyana cewa majalisar na yin tarukan gina dabaru don ƙara fahimtar asalin lamarin da yanayin ƙalubalen abinci mai gina jiki da abinci da ke fuskantar Nijeriya.

Ya bayyana cewa, “Wannan zai ba mu damar ci gaba da sa ido kan duk abubuwan da suka shafi abinci da abokan aiki, amma ba’a iyakance ga tsarin Majalisar ɗinkin ɗuniya, Bankin ɗuniya, ƙungiyoyi masu zaman kansu na ƙasa da ƙasa da na ƙasa ba, kuma, haka abin yake a gwamnati matakin tarayya, jihohi, da ƙananan hukumomi.

Okafor ya ƙara jaddada cewa aikin farko na gwamnati shi ne tabbatar da tsaro, musamman a yankunan da ke da matuƙar muhimmanci wajen samar da abinci. Ya ƙara da cewa, “ɗole ne mu tabbatar da wuraren da suka hada da Arewa maso Gabas, Arewa maso Yamma, Arewa ta Tsakiya, da ma Kudu maso Gabas, wadanda duk suna da matuƙar muhimmanci ga samar da abinci a Nijeriya.”

da yake wakiltar gidauniyar Gates, Ekenem Isichie, ya yi kira ga Majalisar ɗokoki ta ƙasa da ta himmatu wajen yin amfani da aikin sa ido na doka don tabbatar da cewa cibiyoyin kula da lafiya a matakin farko a faɗin ƙasar nan suna isar da sahihan bayanai da ingantattun ayyukan kiwon lafiya ga iyaye mata da yara.

Ya kuma jaddada cewa dole ne Nijeriya ta jagoranci nahiyar Afirka wajen rage mace-macen jarirai da mata masu juna biyu, da kawo ƙarshen rashin abinci mai gina jiki, da inganta samar da abinci.

A nasa jawabin, daraktan ƙungiyar Global Alliance for Improɓed Nutrition (GAIN), ɗr. Michael Ojo, ya bayyana sauyin yanayi, rashin tsaro da yunwa, da ƙaruwar al’ummar Nijeriya ya zarce samar da abinci a matsayin manyan matsalolin rashin abinci mai gina jiki.

Ya bayyana cewa, “Muna samar da abinci da yawa, amma adadin mutanenmu na ƙaruwa da sauri fiye da yadda ake noman abinci, wannan yana haifar da matsin lamba ga wadatar abincin da ake samu, abin takaici, a cikin ƴan shekarun nan, ƙarfin samar da kayayyaki ya ragu saboda rashin tsaro da kuma dalilai kamar sauyin yanayi.”

ɗokta Ojo ya jaddada cewa samar da abinci ƙalubale ne, amma samar da abinci mai gina jiki wani abu ne. “Lokacin da muka tattauna matsalar rashin abinci mai gina jiki, dole ne mu yi la’akari da rashin abinci da abinci mai gina jiki.

da gaske muna fuskantar ƙalubale biyu. ɗon haka ne wannan shiri na kwamitin kula da abinci mai gina jiki da samar da abinci na majalisar wakilai ke da matuƙar muhimmanci. Wannan batu ba alhakin gwamnatin tarayya kadai ba ne; yana buƙatar yunƙurin haɗin gwiwa a dukkan matakai uku na gwamnati.”

A cewar dakta Ojo, yayin da gwamnatin tarayya za ta iya tsara manufofi, ainihin tasirin yana faruwa a matakin jihohi da ƙananan hukumomi.

“Akwai matsaloli da yawa da ke buƙatar mafita da yawa, amma haɗin gwiwa yana da mahimmanci don samar da wadannan hanyoyin ingantattu, wasu sun ce manoma ba sa amfani da hanyoyin noma yadda ya kamata, amma yawancin noman mu har yanzu ya dogara da ruwan sama, tare da yawancin gonaki ba sa ban ruwa.

Wannan wani ɓangare ne na ƙalubale, amma kuma dama. Misali, ƙarfafa wa mata, wadanda ke samar da wani kaso mai tsoka na al’ummar noma, ta hanyar samar musu da filayen noma don ƙananan sana’o’i na iya kawo canji,” in ji shi.

A halin da ake ciki kuma, daraktan Cibiyar Samar da Abinci Mai Gina Jiki ta ƙasa da ƙasa, ɗrakta Osita Okonkwo, ya jaddada cewa samar da abinci mai gina jiki ya kasance mai matuƙar muhimmanci ga lafiyar al’umma a Nijeriya.

Ya ƙara da cewa, Nijeriya kamar ƙasashe da dama, na fuskantar ƙalubalen rashin abinci mai gina jiki da ba wai kawai ya shafi lafiya da walwalar al’ummarta ba, har ma da hana ci gaban tattalin arziki, ci gaban al’umma, ci gaban kyawawan halaye, da kuma ci gaban ƙasa baki daya.

A cewar dakta Okonkwo, sanya hannun jari a fannin abinci mai gina jiki, saka hannun jari ne ga walwala da ci gaban al’umma, saboda rashin abinci mai gina jiki ya kasance babban ƙalubalen kiwon lafiyar al’umma a Nijeriya. Ya kuma buƙaci masu ruwa da tsaki da su hada kai wajen gina Nijeriya mai cike da ƙoshin lafiya, da wadata, ƙasar da kowane dan kasa zai samu ci gaba, ya kai ga ga cimma burinsa, da rayuwa cikin walwala da abinci mai gina jiki.

Ya ƙara da cewa “ɗole ne mu ƙarfafa haɗin gwiwa da kuma ware isassun kasafin kuɗi a sassa daban-daban kamar aikin gona, kiwon lafiya, ilimi, da kuma kare zamantakewar al’umma don samar da cikakkiyar hanya ta abinci mai gina jiki,” in ji shi.

Babban mataimaki na musamman ga shugaban ƙasa kan harkokin kiwon lafiyar jama’a da mai kula da harkokin abinci na ofishin mataimakiyar shugaban ƙasa, Uju Rochas Awuka, ta jaddada buƙatar gaggauta inganta harkokin kiwon lafiya, da kiyaye abinci mai gina jiki a kan manufofin siyasa, da ba da damar shiga tsakani a kan lokaci. Ta bayyana ƙwarin gwiwar cewa kowane ƙalubale na samar da mafita.

Uwargida Awuka ta bayyana shirin Nutrition 774 Initiatiɓe da hukumar kula da abinci ta ƙasa (NCN) ta ƙaddamar kwanan nan a matsayin shirin da aka tsara domin hada kan manyan masu ruwa da tsaki, da ƙarfafa haɗin kai a ɓangarori da dama, da inganta kudaɗe da tabbatar da gaskiya, da kuma magance matsalar rashin abinci mai gina jiki a ƙasar nan yadda ya kamata.

da aka tambaye shi yadda za a sauya yanayin rashin abinci mai gina jiki, Hon. Chike Okafor, shugaban kwamitin majalisar kan harkokin abinci ya bayyana cewa:

“Abu ne mai sauƙi ƙwarai. A yi duk abin da zai yiwu don tabbatar da samun abinci da araha. Wadannan biyun, samuwa da araha, suna da mahimmanci.”

“Yaya za mu yi magana game da abinci mai gina jiki yayin da abinci ba zai iya isa ba? Abinci mai gina jiki da samar da abinci su ne ɓangarori biyu na tsabar kuɗin. Ba za mu iya magance daya ba tare da dayan ba,” in ji shi.

LEAɗERSHIP Weekend ta nanata tambayar cewa: Me ya sa rashin abinci mai gina jiki ke ci gaba da kasancewa cikin kashi 40 cikin 100? Wane ne ke da alhakin kasafin kuɗin da ba a kashe ba, da wuraren da ba su da kayan aiki, da kuma iyaye mata da ba a sani ba?

Wani lamarin gaggawa, yara nawa irin Aisha Nijeriya za ta yi asara kafin ta dauki mataki na hakika, ba wai kawai daukar alƙawura ne abin nufi ba, a samar da canji mai ma’ana.

A cikin al’ummar da ke cike da hazaƙa, babu wani yaro da za a yanke masa hukuncin girma da yunwa kuma a ce zai ci gaba. Yanzu ne lokacin yin aikin.

Daga kanmu, magana ta ƙare. Kuna iya samun rahotanni da ɗumi-ɗuminsu da gamsassun ruwayoyin labarai daban da na saura kai-tsaye cikin wayoyinku. Shiga zaurenmu na WhatsApp don sanin halin da ake ciki a duniya ko yaushe

Shiga zaurenmu na WhatsApp